بررسی سندی درباره بررسی سندی زیارت جامعه کبیره، به روایت زیر اشاره می‌کنیم: کلام شیخ صدوق شیخ صدوق (م ۳۸۱ق‌) سند این زیارت را به طور متصل چنین ذکر می‌کند: حَدَّثَنا «علیّ بن اَحمد بن محمَّد بن عِمْران الدَّقَّاق» رَضِیَ اللهُ عَنْهُ و «محمَّد بن اَحمد السِّنانی» و «علیّ بن عبداللَّه الوَرَّاق» و «الحسین بن ابراهیم بن اَحمد بن هِشام المُکَتِّب» قالوا حَدَّثَنا «محمَّد بن اَبی عبد اللَّه الکُوفی» و «اَبوالْحسین الْاَسدیّ» قالوا حدَّثَنا «محمَّد بن اسماعیل المَکّیّ البَرْمَکیّ» قال حَدَّثَنا «موسی بن عمران النَّخعیّ» قال: قُلْتُ لِعَلِیِّ بن محمَّد ...». چهار نفر اول ۱ تا ۴. چهار نفر اولی که در سند این زیارت آمده است، از مشایخ شیخ صدوق هستند: ۱. علی بن اَحمد بن محمد بن عمران دقَّاق؛ ۲. محمد بن احمد سنانی؛ ۳. علی بن عبدالله وراق؛ ۴. حسین بن ابراهیم بن احمد بن هشام مکتّب. در منابع رجالی هیچ‌ جرح و اشکالی به این اشخاص وارد نشده و بنا بر دیدگاه برخی علمای رجال حدیث و فقهای بزرگوار، ترحم و ترضی شیخ صدوق بر مشایخ خود، دلیل بر حُسن حال، و وثاقت آنان می‌باشد؛ که در این‌جا درباره یکی از روایان «رضی الله عنه» آورده و برای دیگر مشایخ در کتاب‌های دیگر خود ترحم و ترضی را گفته است. الکوفی و الاسدی ۵. محمّد بن ابی‌عبدالله الکوفی و ابوالحسین الاسدی: عبارت شیخ صدوق هر چند ظهور در این دارد که این اشخاص دو نفر هستند، ولی نجاشی و در پی ایشان جمع کثیری از بزرگان به اتحاد قائلند؛ یعنی گفته‌اند محمد بن ابی‌عبدالله الکوفی، همان ابوالحسین اسدی است و اسم کامل وی عبارت است از: ابوالحسین محمد بن ابی‌عبد‌الله جعفر بن محمد بن عون الاسدی الکوفی. اگر این نظر درست باشد، پس این راوی، ثقه است؛ وگرنه، وثاقت «ابوالحسین اسدی کوفی» کافی است. برمکی ۶. محمد بن اسماعیل برمکی: در کتاب‌های رجالی توثیق شده است. نخعی ۷. موسی بن عمران نخعی: درباره نام «موسی نَخَعی» بین نقل کتاب «من لا یحضره الفقیه» و «عیون الاخبار» اختلاف وجود دارد؛ ازاین‌رو باید دید که آیا «موسی بن عمران نخعی» و «موسی بن عبدالله نخعی» یک شخص هستند یا دو فرد. در این‌جا دو احتمال وجود دارد: احتمال اول در این‌جا تصحیف شده است؛ یعنی در نوشتن موسی بن عمران نخعی با موسی بن عبدالله نخعی اشتباه رخ داده و در واقع «موسی بن عبدالله نخعی» درست است. گواه بر صدق این احتمال همان است که شیخ طوسی این روایت را از شیخ صدوق در کتاب «تهذیب الاحکام» از «موسی بن عبدالله نخعی» نقل کرده است. بنابراین اشتباه در نوشتار از ناسخان کتاب بوده است. روی این اصل، موسی بن عبدالله تعیّن پیدا می‌کند. احتمال دوم هر دو اسم درست است؛ چراکه هنگام ذکر راوی، گاهی نام راوی به پدرش و گاهی به جدّش نسبت داده می‌شود. البته از آن‌جایی که موسی بن عمران نخعی در کتاب‌های تفسیری، فقهی و ... بسیار روایت دارد، می‌توان گفت: او یکی از محدثان و راویان شیعه است، که همین وجهی برای توثیق این راوی است. دیدگاه ابن قولویه به علاوه، موسی بن عمران نخعی از رجال کتاب «کامل الزیارات» است و شیخ بزرگوار ابن‌قولویه در مقدمه کتاب خود می‌نویسد: «روایاتی که در این کتاب می‌آورم، همه از اصحاب ثقات هستند». دیدگاه شیخ صدوق شیخ صدوق در کتاب الوصیّة پس از نقل روایاتی می‌نویسد: «در این معنا، در کتاب \"[[|کمال الدین و تمام النعمة]]\" احادیث مسند صحیح آورده‌ام». وی این روایات را به کتاب کمال الدین حواله می‌کند و به صحت آن‌ها تصریح می‌نماید و یکی از راویان آن روایات، موسی بن عمران نخعی است. دیدگاه طبرسی شیخ طبری در کتاب «ب شارة المصطفی لشیعة المرتضی» می‌نویسد: «در این کتاب حدیثی را ذکر نکردم، مگر این‌که مسند بوده؛ روایت‌هایی از مشایخ بزرگ و افراد صالحِ مورد وثوق و اطمینان». یکی از راویان این کتاب موسی بن عمران نخعی است. بنابراین موسی بن عمران نخعی نیز از راویان مورد اطمینان و دارای توثیق عام است؛ در نتیجه، زیارت جامعه کبیره از جهت سندی اشکال ندارد. Show Less >>